Về đời Kiều, Tam Hợp đạo cô nói có đôi chỗ nghe không thông. “Có trời mà cũng tại ta”, “khư khư mình buộc lấy mình”, “tìm những chốn đoạn trường mà đi”: Ô hay, từ ngày rời nhà cha mẹ, Kiều có được chủ động chuyện gì đâu, mà bảo rằng “tại” với “buộc lấy” với “tìm”?! “Kề răng hùm sói gởi thân tôi đòi”: Lạ chưa! Kiều được Từ Hải hết sức quý yêu, được làm bà chúa đấy chứ, sao lại “tôi đòi”! Rồi hồn ma Đạm Tiên hiện về nói chuyện với Kiều cũng có chỗ vấp. “Một niềm vì nước vì dân”: Đâu phải thế. Lý do đầy đủ khiến Kiều khuyên Từ Hải ra hàng là “trên vì nước dưới vì nhà”, tức gồm cả cái ao ước được làm vợ quan lớn trong triều để “nở nang mày mặt rỡ ràng mẹ cha”... Thôi, cái chính là đạo cô đã xem trộm sách trời giỏi, thấy rõ cái mớ “áo là” lênh đênh trên sông Tiền Đường sẽ trôi vào lưới của Giác Duyên. Nó có thể coi như một hình ảnh của thân phận Kiều trên biển đời! Nếu thân xác “tuy dầm hơi nước chưa lòa bóng gương”, thì thân phận tuy đã hết sức xót xa nhưng chưa phải là tuyệt vọng đâu, mà “còn nhiều hưởng thụ về lâu”. Trong khi chờ đợi được “đền bồi duyên sau”, xin người vừa “nhẹ nhàng nợ trước” hãy ở tạm “một gian nước biếc mây vàng”, “gió trăng mát mặt”, để mau phục hồi sức khỏe tinh thần.

(Thu Tứ)



Nguyễn Du, Truyện Kiều (câu 2649-2738)



Giác Duyên từ tiết giã nàng
Đeo bầu quảy níp rộng đường vân du (2650)
Gặp bà Tam Hợp đạo cô
Thong dong hỏi hết nhỏ to sự nàng:
“Người sao hiếu nghĩa đủ đường
Kiếp sao rặt những đoạn trường thế thôi?”
Sư rằng: Phúc họa đạo trời (2655)
Cỗi nguồn cũng ở lòng người mà ra
Có trời mà cũng tại ta
Tu là cỗi phúc tình là dây oan
Thúy Kiều sắc sảo khôn ngoan
Vô duyên là phận hồng nhan đã đành (2660)
Lại mang lấy một chữ tình
Khư khư mình buộc lấy mình vào trong
Vậy nên những chốn thong dong
Ở không yên ổn ngồi không vững vàng
Ma đưa lối quỷ đem đường (2665)
Lại tìm những chốn đoạn trường mà đi
Hết nạn ấy đến nạn kia
Thanh lâu hai lượt thanh y hai lần
Trong vòng giáo dựng gươm trần
Kề răng hùm sói gởi thân tôi đòi (2670)
Giữa dòng nước dẫy sóng dồi
Trước hàm rồng cá, gieo mồi vắng tanh
Oan kia theo mãi với tình
Một mình mình biết một mình mình hay
Làm cho sống đọa thác đầy (2675)
Đoạn trường cho hết kiếp này mới thôi!”
Giác Duyên nghe nói rụng rời:
“Một đời nàng nhé, thương ôi còn gì!”
Sư rằng: “Song chẳng hề chi
Nghiệp duyên cân lại nhắc đi còn nhiều (2680)
Xét trong tội nghiệp Thúy Kiều
Mắc điều tình ái khỏi điều tà dâm
Lấy tình thâm trả nghĩa thâm
Bán mình đã động hiếu tâm đến trời!
Hại một người cứu muôn người (2685)
Biết đường khinh trọng biết lời phải chăng
Thửa công đức ấy ai bằng?
Túc khiên đã rửa lâng lâng sạch rồi!
Khi nên trời cũng chiều người
Nhẹ nhàng nợ trước đền bồi duyên sau (2690)
Giác Duyên dù nhớ nghĩa nhau
Tiền Đường thả một bè lau rước người
Trước sau cho vẹn một lời
Duyên ta mà cũng phúc trời chi không!”
Giác Duyên nghe nói mừng lòng (2695)
Lân la tìm thú bên sông Tiền Đường
Đánh tranh chụm nóc thảo đường
Một gian nước biếc mây vàng chia đôi
Thuê năm ngư phủ hai người
Đóng thuyền chực bến kết chài giăng sông (2700)
Một lòng chẳng quản mấy công
Khéo thay gặp gỡ cũng trong chuyển vần!
Kiều từ gieo xuống duềnh ngân
Nước xuôi bỗng đã trôi dần tận nơi
Ngư ông kéo lưới vớt người (2705)
Ngẫm lời Tam Hợp rõ mười chẳng ngoa!
Trên mui lướt mướt áo là
Tuy dầm hơi nước chưa lòa bóng gương
Giác Duyên nhận thật mặt nàng
Nàng còn thiêm thiếp giấc vàng chưa phai (2710)
Mơ màng phách quế hồn mai
Đạm Tiên, thoắt đã thấy người ngày xưa
Rằng: “Tôi đã có lòng chờ
Mất công mười mấy năm thừa ở đây
Chị sao phận mỏng phúc dày (2715)
Kiếp xưa đã vậy lòng này dễ ai!
Tấm thành đã thấu đến trời
Bán mình là hiếu cứu người là nhân
Một niềm vì nước vì dân
Âm công cất một đồng cân đã già! (2720)
Đoạn trường sổ rút tên ra
Đoạn trường thơ phải đưa mà trả nhau
Còn nhiều hưởng thụ về lâu
Duyên xưa tròn trặn phúc sau dồi dào!”
Nàng còn ngơ ngẩn biết sao (2725)
Trạc Tuyền! nghe tiếng gọi vào bên tai
Giật mình thoắt tỉnh giấc mai
Bâng khuâng nào đã biết ai mà nhìn
Trong thuyền nào thấy Đạm Tiên
Bên mình chỉ thấy Giác Duyên ngồi kề (2730)
Thấy nhau mừng rỡ trăm bề
Dọn thuyền mới rước nàng về thảo lư
Một nhà chung chạ sớm trưa
Gió trăng mát mặt muối dưa chay lòng
Bốn bề bát ngát mênh mông (2735)
Triều dâng hôm sớm mây lồng trước sau
Nạn xưa trút sạch lầu lầu
Duyên xưa chưa dễ biết đâu chốn này.


(
Truyện Kiều, nxb. Ðại Học Và Trung Học Chuyên Nghiệp, Hà Nội, 1973)