“Phong trần mài một lưỡi gươm / Những loài giá áo túi cơm sá gì! / Nghênh ngang một cõi biên thùy / Kém gì cô quả, kém gì bá vương!”… Từ Hải “năm năm hùng cứ một phương hải tần”, đến năm thứ sáu bỗng có Hồ Tôn Hiến xuất hiện, “đẩy xe vâng chỉ đặc sai” tới “bát tiễu”. Tổng đốc Hồ được “tiện nghi” hành động, không nhất thiết phải dụng binh ngay. Sau khi điều nghiên kỹ càng, kế hoạch dẹp loạn được đặt ra là “thuyết hàng” trước, đặc biệt tập trung “đánh” thật mạnh vào Thúy Kiều bằng “hai tên thể nữ ngọc vàng nghìn cân” và nhất là lời hứa sẽ tâu vua phong cho Từ Hải làm quan lớn để Kiều thành “ngôi mệnh phụ đường đường”, vinh quy bái tổ, “nở nang mày mặt rỡ ràng mẹ cha”. Đã “thật dạ tin người”, lại bị “lễ nhiều nói ngọt” công phá, Kiều “xiêu” ngay. Từ Hải thì nghe lời thuyết hấp dẫn của Hồ Tôn Hiến cũng muốn hàng, nhưng nghĩ tiếc “sao bằng riêng một biên thùy / sức này đã dễ làm gì được nhau?”, còn đang “mười phân hồ đồ” thì bị Kiều vào thuyết tiếp: “… Sao bằng lộc trọng quyền cao / Công danh ai dứt lối nào cho qua?”. Thế là Từ cũng “đổ” luôn, từ “thế công (…) trở ra thế hàng (…) quyết đường giải binh”, vài hôm sau tự dẫn mình vào giữa trận địa phục kích làm một cái bia sống cho không biết bao nhiêu tên đạn! Tại sao hồn đã “về thần” mà xác cứ “đứng giữa trời trơ trơ”? Thì đang “nghênh ngang một cõi biên thùy (...) dọc ngang nào biết trên đầu có ai?” bỗng…, tức tiếc tột độ nó hóa xương da thịt thành đá thành đồng chứ sao. Tượng này phải có oan gia đến “gieo đầu một bên” thì mới chịu “lại người” để ngã!

(Thu Tứ)

Nguyễn Du, Truyện Kiều (câu 2439-2536)

Thừa cơ trúc chẻ ngói tan,
Binh uy từ ấy sấm ran trong ngoài. (2440)
Triều đình riêng một góc trời,
Gồm hai văn võ rạch đôi sơn hà.
Đòi cơn gió quét mưa sa,
Huyện thành đạp đổ năm tòa cõi nam.
Phong trần mài một lưỡi gươm, (2445)
Những loài giá áo túi cơm sá gì!
Nghênh ngang một cõi biên thùy,
Kém gì cô quả, kém gì bá vương!
Trước cờ ai dám tranh cường,
Năm năm hùng cứ một phương hải tần! (2450)

*

Có quan tổng đốc trọng thần,
Là Hồ Tôn Hiến kinh luân gồm tài.
Đẩy xe vâng chỉ đặc sai,
Tiện nghi bát tiễu việc ngoài đổng nhung.
Biết Từ là đấng anh hùng, (2455)
Biết nàng cũng dự quân trung luận bàn.
Đóng quân làm chước chiêu an,
Ngọc vàng gấm vóc, sai quan thuyết hàng.
Lại riêng một lễ với nàng,
Hai tên thể nữ ngọc vàng nghìn cân. (2460)
Tin vào gởi trước trung quân,
Từ công riêng hãy mười phân hồ đồ.
Một tay gây dựng cơ đồ,
Bấy lâu bể Sở sông Ngô tung hoành!
Bó thân về với triều đình, (2465)
Hàng thần lơ láo phận mình ra đâu?
Áo xiêm ràng buộc lấy nhau,
Vào luồn ra cúi công hầu mà chi?
Sao bằng riêng một biên thùy,
Sức này đã dễ làm gì được nhau? (2470)
Chọc trời quấy nước mặc dầu,
Dọc ngang nào biết trên đầu có ai?
Nàng thì thật dạ tin người,
Lễ nhiều nói ngọt nghe lời dễ xiêu.
Nghĩ mình mặt nước cánh bèo, (2475)
Đã nhiều lưu lạc lại nhiều gian truân.
Bằng nay chịu tiếng vương thần,
Thênh thênh đường cái thanh vân hẹp gì!
Công tư vẹn cả hai bề,
Dần dà rồi sẽ liệu về cố hương. (2480)
Cũng ngôi mệnh phụ đường đường,
Nở nang mày mặt rỡ ràng mẹ cha.
Trên vì nước dưới vì nhà,
Một là đắc hiếu hai là đắc trung.
Chẳng hơn chiếc bách giữa dòng, (2485)
E dè sóng vỗ hãi hùng nước sa,
Nhân khi bàn bạc gần xa,
Thừa cơ, nàng mới bàn ra nói vào.
Rằng: “Trong Thánh trạch dồi dào,
Tưới ra đã khắp thấm vào đã sâu. (2490)
Bình thành công đức bấy lâu,
Ai ai cũng đội trên đầu biết bao.
Ngẫm từ dấy việc binh đao,
Đống xương Vô Định đã cao bằng đầu.
Làm chi để tiếng về sau, (2495)
Nghìn năm ai có khen đâu Hoàng Sào!
Sao bằng lộc trọng quyền cao,
Công danh ai dứt lối nào cho qua?”.
Nghe nàng lời nói mặn mà,
Thế công, Từ mới trở ra thế hàng. (2500)
Chỉnh nghi tiếp sứ vội vàng,
Hẹn kỳ thúc giáp quyết đường giải binh.
Tin lời thành hạ yêu minh,
Ngọn cờ ngơ ngác trống canh trễ tràng.
Việc binh bỏ chẳng giữ giàng, (2505)
Vương sư dòm đã tỏ tường thực hư.
Hồ công quyết kế thừa cơ,
Lễ tiên binh hậu khắc cờ tập công.
Kéo cờ chiêu phủ tiên phong,
Lễ nghi dàn trước vác đòng phục sau. (2510)
Từ công hờ hững biết đâu?
Đại quan lễ phục ra đầu cửa viên.
Hồ công ám hiệu trận tiền,
Ba bề phát súng bốn bên kéo cờ.
Đang khi bất ý chẳng ngờ, (2515)
Hùm thiêng khi đã sa cơ cũng hèn!
Tử sinh liều giữa trận tiền,
Dạn dầy cho biết gan liền tướng quân!
Khí thiêng khi đã về thần,
Nhơn nhơn còn đứng chôn chân giữa vòng! (2520)
Trơ như đá vững như đồng,
Ai lay chẳng chuyển ai rung chẳng dời.
Quan quân truy sát đuổi dài,
Ù ù sát khí ngất trời ai đang!
Trong hào ngoài lũy tan hoang, (2525)
Loạn quân vừa dắt tay nàng đến nơi.
Trong vòng tên đá bời bời,
Thấy Từ còn đứng giữa trời trơ trơ.
Khóc rằng: “Trí dũng có thừa,
Bởi nghe lời thiếp nên cơ hội này! (2530)
Mặt nào trông thấy nhau đây?
Thà liều sống thác một ngày với nhau!”.
Dòng thu như giội cơn sầu,
Dứt lời, nàng cũng gieo đầu một bên.
Lạ thay oan khí tương triền! (2535)
Nàng vừa phục xuống Từ liền ngã ra.

(Truyện Kiều, nxb. Ðại Học Và Trung Học Chuyên Nghiệp, Hà Nội, 1973)