Đào Văn Tiền, “Hội phết tổng Hiền”

Ngày xưa làm vụ chiêm, tết đến, xuân về, cấy xong, cỏ lúa xong là các cụ ta vào hội. Như ở tổng Hiền Quan này, từ trung tuần tháng giêng hội làng đã mở:

“Mười một Hương Nha
Mười hai Gia Áo
Mười ba Hội Hiền”.

Tổng Hiền Quan xưa, đất không rộng so với các tổng khác, nhưng người thì đông hơn hẳn. Xưa đã có câu “đinh tổng Hiền, điền tổng Tứ, lý sự tổng Văn”. Hội Hiền, còn có tên là Hội Phết Hiền Quan tuy không lớn lắm, nhưng vui và lạ nên cũng thu hút khá đông người các tổng khác.

Hội Hiền diễn ra ở đình làng, cạnh một khu ruộng nhỏ bên một khúc sông Thao chảy lơ thơ trong tiết xuân ấm áp. Hội năm nào cũng mở vào ngày mười ba tháng giêng âm lịch. Đó là ngày hội để nhớ về cảnh luyện quân của Thiều Hoa công chúa - một tướng giỏi thời Trưng Vương. Sau lễ tế công chúa tại đình làng, cụ từ đọc lời cầu chúc, trịnh trọng tung quả phết xuống một cái hố sâu, rộng chừng ba gang tay, rồi vái lạy trời đất. Hội Phết bắt đầu.

Quả phết chỉ to hơn quả bưởi đã lột vỏ một tý, bôi sơn đỏ, làm bằng thứ gỗ vừa dai vừa chắc, không nặng lắm. Các trai đinh mình trần, khố đỏ được chia thành hai giáp với số người ngang nhau. Giữa tiếng trống hội dồn dập như trong đám vật, các chàng trai dùng gậy tre có ngoặc như cù nèo tranh nhau kéo quả phết lên. Người lấy được, vừa ôm quả phết trước ngực, vừa phải “tả xung hữu đột” để chạy thật nhanh về phía xuất phát của giáp mình. Một cuộc vật lộn, tranh giành thật sự bắt đầu. Quân hai bên dùng các “chiêu” lừa, các miếng võ tung hứng, nắm bắt... nhằm giành bằng được quả phết. Khi tiếng chiêng, tiếng trống dồn dập vang lên cùng tiếng hò reo không dứt, là lúc đến hồi cao trào. Cả không gian như bừng lên trong ánh nắng xuân. Hội phết kết thúc khi một giáp đã cướp được quả phết mang về nơi xuất phát của giáp mình. Ở đó, những cành lá tươi nguyên, xanh biếc sức xuân cùng những lá cờ đuôi nheo, như đang reo vui đón chào họ...

Tan hội, khu ruộng nhỏ nơi diễn ra hội phết, ngô non bết xuống, trở thành khoảng không bằng nhẵn như một bãi trống. Đội quân thắng trận đem quả phết dâng trả cụ từ và lạy tạ...

Thế là, với giáp (thôn) ấy một năm mới may mắn đã thực sự bắt đầu, tràn đầy hy vọng... Các già lão và trai đinh cùng kéo về đình làng. Bữa tiệc khao của làng chỉ có xôi nếp và duy nhất một món gỏi cá. Thứ gỏi cá đặc biệt, cùng thứ nước chấm cũng đặc biệt, quyện vào nhau, thơm ngậy hương vị đồng quê. Người tổng Hiền bảo, thứ nước chấm đơn giản vậy, mà làm thì không ít công phu. Đó là thứ nước sánh, đặc sệt, có mùi thơm, vị béo và chát, chế biến từ những sản vật của làng như vừng, lạc, lá nhội, búp sung, bạc hà v.v. đựng trong một cái bát cổ to, sức chứa tới vài lít.

1-2005


(Lược trích bài “Tháng giêng, hội phết tổng Hiền” đăng trên trang chimviet.free.fr)