Năm 1938 Xuân Diệu xuất bản Thơ thơ, năm 1945 Gửi hương cho gió.

Tính cả hai thi tập, “con chim xanh” khi ấy đã “ngứa cổ hát chơi” lắm lắm bài độc đáo rồi, cái giọng “réo rắt” của nó đã vang khắp cả trời thơ rồi. May quá, vậy mà nó chưa “vỡ cổ”, chưa “héo tim xanh”, chưa “sa rụng giữa bình minh”, sau đó vẫn còn tiếp tục “ca” thêm được mấy chục năm nữa.

Sau 1945 thơ “Xuân” giọng bớt “giục giã”, “vội vàng”, nhưng không bớt tha thiết và về tình yêu nam nữ thì thêm một ít bài có nội dung hướng về đối tượng nhất định, cũng rất hay.

(Thu Tứ)

Xuân Diệu, “Lời thơ vào tập Gửi hương”

Tôi là con chim đến từ núi lạ,
Ngứa cổ hát chơi,
Khi gió sớm vào reo um khóm lá,
Khi trăng khuya lên ủ mộng xanh trời.

Chim ngậm suối đậu trên cành bịn rịn,
Kêu tự nhiên, nào biết bởi sao ca.
Tiếng to nhỏ chẳng xui chùm trái chín;
Khúc huy hoàng không giúp nở bông hoa.

Hát vô ích, thế mà chim vỡ cổ,
Héo tim xanh cho quá độ tài tình.
Ca ánh sáng bao lần dây máu đỏ,
Rồi một ngày sa rụng giữa bình minh.

Tôi réo rắt, chẳng qua trời bắt vậy.
Chiếc thuyền lòng, nước đẩy phải trôi theo.
Gió đã thổi, cho nên buồn phải dậy;
Hồn vu vơ, tội ấy ở mây đèo!

Nghiệp tài tử nghìn xưa đông lắm chắc;
Chúng tôi hùn làm một kiếp đa duyên
Cảm nếp trán của người lo sáu khắc,
Thương năm canh nước mắt những ai phiền.

Nghề lựa chữ, thôi một trò trẻ nhỏ!
Dăm câu vui đắp đổi với câu sầu;
Sương với bóng, không nghĩa gì tỏ rõ;
Xin đừng cười! đời có nghĩa chi đâu?

Tiếng tôi hát chẳng làm ai tươi nở,
Nhưng sách này, tôi để cả trái tim;
Giở cho khéo, kẻo lòng tôi động vỡ;
Hồn người tình mỏng lắm, xếp cho êm!

Nắng cũ phai rồi, lòng tôi vẫn cất
Một chiều ong vàng đẹp sắc năm mây.
Xuân vội bước, nhưng mà hương chẳng mất:
Tôi với tay giam giữ ở trong này.

Nếu trang giấy có động mình tuyết bạch,
Ấy là tôi dào dạt với âm thanh.
Hồn thắc mắc vẫn đi về với sách,
Dưới tay ai xem lại nỗi lòng mình.

Vâng, đáng lẽ làm xong tôi giữ lấy;
Vui gì đâu mà đưa đẩy dương tranh,
Nhưng, cũng lạ! nỗi tình đau khổ ấy,
Ðể riêng tây, như có chỗ không đành.

Thôi thì đó, nói cùng nhau cho thỏa.
Ai có thương thì tôi cũng cảm ơn,
Ai có ghét, tôi cũng cười khuây khỏa;
Lỗi vì tôi, tôi đâu dám giận hờn.

Nhưng nghĩ lại: sống vẫn là hơn chết;
Gần hơn xa; yêu mến ngọt ngào thay!
Nên, thú thật, tôi mong nhiều kẻ biết
Xem nhiều thơ và nhớ lại nhiều ngày.

Và nghĩ ngợi: "Ai mà ai oán thế!
Ở nơi đâu mà giọng nói tiêu tao!"
Thưa, một kiếp ai không từng nhỏ lệ!
Ta cùng buồn: mơn trớn vuốt ve nao!

Và hãy yêu tôi, một giờ cũng đủ,
Một giây cũng cam, một chút cũng đành;
Khổ tôi hát, loài người xin chớ phụ!
Cô hãy dịu dàng; chầm chậm, thưa anh!

Thơ tôi đó, gió lùa đem tỏa khắp!
Và lòng tôi, mời mọc bạn chia nhau.
Trông thấy nghìn môi rượu mùa ăm ắp,
Tôi sẽ vui được có tấm lòng sầu.

Tôi là con chim đến từ núi lạ,
Ngứa cổ hát chơi;
Hãy nghe lấy. Còn như sao rỉ rả,
Hỏi làm chi! Tôi không biết trả lời.