Tên nước ta, có tên do ta tự xưng và tên do người Tàu gọi.

“Ðại Việt là quốc hiệu nước ta qua các triều Ðinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Lê”(1) và Tây Sơn. Ðây là tên tự xưng chính thức. Còn không chính thức, thì trễ nhất là vào cuối đời Trần, ta đã gọi nước mình là Việt Nam.

Về phía người Tàu, sau khi bị Ngô Quyền đuổi về Tàu, họ vẫn tiếp tục gọi cái “đô hộ phủ” bị mất là An Nam (tức “phương nam đã bình định”) và gọi người cai trị mới của nó là An Nam quốc vương. Vì thế nước không đủ mạnh, vua ta nhận phong như thế, nhưng xưng là Ðại Việt hoàng đế, ngoại trừ trong giao thiệp với Tàu.

Gia Long vừa bỏ xưng nước là Đại Việt vừa đề nghị Tàu thôi gọi nước mình là An Nam mà gọi bằng một cái tên khác. Tàu không chấp nhận “Nam Việt”, bởi đó là tên nước xưa của Triệu Ðà gồm cả Lưỡng Quảng. Tàu chịu “Việt Nam” vì không thấy có nghĩa “xấu”.

Không biết sau khi Minh Mạng đổi Việt Nam thành Đại Nam thì Tàu gọi ta thế nào.

Sang thời Pháp thuộc, ta bị cả Pháp lẫn Tàu gọi là An Nam. An Nam này không gồm Nam bộ và không phải là một quốc gia độc lập.

(Thu Tứ)

(1) Trương Chính và Đặng Đức Siêu, Sổ tay văn hóa Việt Nam, nxb. Văn Hóa, 1978.

Nguyễn Đình Đầu, “Quốc hiệu Việt Nam”

Tên Việt Nam để chỉ nước ta đã xuất hiện từ lâu (...)

Khoảng năm 1390, Hồ Tông Thốc đã lấy tên đó viết Việt Nam thế chí.

Khoảng năm 1435, Nguyễn Trãi đã ghi trong sách Ðịa dư chí: “Ngày nay cũng xưng là Việt Nam”.

Khoảng năm 1545, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã làm và thu thập trên 100 bài vịnh cảnh, gom thành tập Việt Nam sơn hải động thưởng vịnh.

Khoảng năm 1715, Nguyễn Phước Chu vịnh đèo Hải Vân với câu đầu: “Việt Nam hiểm ải thử sơn điên” (chót núi này là hiểm trở nhất Việt Nam).

Tên Việt Nam còn được khắc (trên) bia dựng ở nhiều đình, chùa từ thế kỷ XVI (...)

Gia Long (...) phái Lê Quang Ðịnh sang Trung Quốc cầu phong và xin đổi quốc hiệu là Nam Việt. Nhà Thanh chỉ nhận đổi là Việt Nam và phong cho Nguyễn Ánh là Việt Nam quốc vương (1804).

(Nguyễn Ðình Ðầu, Lịch sử Việt Nam (nhiều tác giả), tập I, Hội đồng Khoa học Xã hội TP HCM & Viện Khoa học Xã hội tại TP HCM, nxb. Trẻ, 2001, tr. 237)