Khuyết danh, “Thạp đồng Đào Xá”

Văn hóa Đông Sơn là đỉnh cao của thời đại đồ đồng và sơ kỳ đồ sắt ở Việt Nam. Trong những năm gần đây, việc nghiên cứu về nền văn hóa này đã đạt được nhiều bước tiến quan trọng. Phòng trưng bày chuyên đề: “Tiếng vọng Đông Sơn - Hiện vật mới phát hiện 2004-2009” tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam được coi như một “hiện tượng” của khảo cổ học với hơn 100 hiện vật lần đầu tiên được công bố, chủ yếu là đồ đồng, đồ gốm của thời kỳ Đông Sơn.

Có nhiều hiện vật chưa từng xuất hiện trong các sưu tập văn hóa Đông Sơn trong nước cũng như trên thế giới như: sưu tập đèn ở di chỉ Làng Vạc (Nghệ An) (...) chiếc trống đồng có kiểu dáng và hoa văn khác lạ trang trí hình người kéo thuyền được tìm thấy ở Tây Nguyên… Và chiếc thạp có chân trổ thủng cũng là một hiện vật vô cùng độc đáo, là một trong hai chiếc thạp có chân trổ thủng chưa từng thấy trong sưu tập đồ đồng Việt Nam.

Thạp là loại đồ đựng (...) Các nhà khảo cổ học đã phát hiện trong thạp có đựng than tro người chết. Đó là tục hỏa táng của người Đông Sơn (...) Các nhà khảo cổ học cũng đã tìm thấy những thạp có chứa xương người. Đó là chiếc “tiểu” của những ngôi mộ được cải táng (...)

Chiếc thạp trưng bày trong chuyên đề “Tiếng vọng Đông Sơn” được phát hiện ở bên bờ lở sông Hồng thuộc vùng Đào Xá. Thạp thuộc loại trung bình, dáng quả nhót (đặc trưng của văn hoá Đông Sơn), miệng loe đứng (loại không có nắp) thân thuôn, đáy lõm gần bằng, quai kép hình khuyên tạo nổi hình sống trâu với nhiều gờ nổi. Trải qua thời gian tồn tại, patine của thạp rất bóng, vẫn ánh lên màu xanh biếc xen lẫn màu vàng xám. Thạp gần như nguyên vẹn, chỉ sứt nhỏ phần gờ miệng, với đường kính 25cm, đường kính đáy 22cm, cao 31cm. Quan sát các băng hoa văn trang trí phủ kín mặt ngoài thạp có thể (...) cảm nhận được phần nào “thế giới quan” của người Đông Sơn xưa.

Từ trên xuống dưới (...) chạm khắc nổi và chìm các băng hoa văn và đường chỉ (...) hình ô trám lồng và vòng tròn đồng tâm (dạng chữ S), vòng tròn tiếp tuyến, răng cưa có núm nổi, chấm nổi... (...) kết hợp tài tình (...) hài hoà (...) đường nét vô cùng uyển chuyển. Nổi trội (...) là hai băng hoa văn (...) Băng phía trên là hình ảnh chim lạc, chim công trong các tư thế con bay, con đậu, con mỏ dài, mỏ ngắn cắp những chú cá to quá sức với cổ dài cách điệu... dường như đại diện cho cả thế giới tầng trên. Phía dưới, nằm cách những mô-típ trang trí đan cài là hình ảnh đại diện thế giới loài người với vũ hội (cầu mùa) náo nhiệt (...) người (...) hoá trang lông chim, di chuyển theo hướng ngược chiều kim đồng hồ đặc trưng của văn hóa Đông Sơn (...) trình diễn “sưu tập” của các loại nhạc khí và vũ khí (...) hình người choán tới 4/5 băng văn trang trí (...) ở phía trên, nhỏ thôi nhưng rất đáng chú ý là đàn chim lạc mỏ ngắn bay dẫn đường (...)

Về cơ bản, các mô-típ trang trí thể hiện trên thạp giống với lối bố cục trên các trống đồng nhóm sớm (trống Hoàng Hạ) (...)

(...) trước đây, khi nói về thạp đồng người ta thường chỉ biết tới chiếc thạp Đào Thịnh nổi tiếng, kích thước lớn, hoạ tiết trang trí và đặc biệt là những khối tượng tròn trên nắp thạp phản ánh tín ngưỡng phồn thực (...)

(Theo trang dulichvn.org.vn)