| |
“Hồ Dzếnh - Thơ hiền mà hay”
“Em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé”! Ô hay, Hồ Dzếnh làm sao thế? Ai nấy đều cứ hễ yêu là muốn “em” đến ngay lập tức rồi mọi việc đến đâu thì đến, sao ông lại đi muốn ngược đời?
Thi sĩ bảo thế cho ngày mai còn đẹp, cho tình khỏi mất vui. Sao ông không nghĩ ngày mai có thể sẽ đẹp hơn, tình có thể sẽ vui hơn, nay ta hẹn mai ta... hò?! Ông vốn bi quan, yếm thế chăng? Hay sở dĩ ông muốn “câu thề” không “vẹn”, muốn “đời (...) dang dở”, là cốt để được tha hồ nhớ? Nhớ để mà làm thơ!
Thơ quả thực có hay làm bằng nhớ. Nhưng tha thiết tạo vốn sáng tác đến mức nài nỉ “nếu trót đi, em hãy gắng quay về”, thì ngoài Hồ Dzếnh hình như chưa ai...
Người nghệ sĩ tận tụy ấy hiền lành, khiêm tốn lắm: không “chọn nắng, cầu mưa”, mà “vui lòng sống trong im”, vui lòng yêu chỉ để “làm thơ, đủ rồi”!
Hiền với khiêm với bi quan, chắc cơ bản tính người. Ngoài ra, chợt nghĩ rất mơ hồ: Hồ Dzếnh mẹ Việt cha Hoa, không biết liệu cái sự kiện mang hai dòng máu đó đã có làm cho ông tự nhiên hơi rụt rè một chút trong những sinh hoạt xã hội trên đất nước này chăng?
Máu với huyết mà làm gì. Điều thực sự quan trọng là tác phẩm Hồ Dzếnh rõ ràng cũng thuộc vào văn học Việt Nam y như tác phẩm Nguyễn Bính, Xuân Diệu, Huy Cận, Chế Lan Viên v.v.
Với nội dung hiền mà không nhạt, lời nhẹ mà thấm, cõi thơ Hồ Dzếnh là một vườn hoa toàn những đóa có màu mùi chắc chắn sẽ giúp khách ghé thăm thấy dịu lại tâm hồn…
Ngập ngừng
Em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé!
Ðể lòng buồn tôi dạo khắp trong sân
Ngó trên tay, thuốc lá cháy lụi dần...
Tôi nói khẽ: Gớm, làm sao nhớ thế?
Em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé!
Em tôi ơi! Tình có nghĩa gì đâu?
Nếu là không lưu luyến buổi sơ đầu?
Thuở ân ái mong manh như nắng lụa
Hoa bướm ngập ngừng, cỏ cây lần lữa
Hẹn ngày mai mùa đến sẽ vui tươi
Chỉ ngày mai mới đẹp, ngày mai thôi!
Em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé!
Tôi sẽ trách - cố nhiên! - nhưng rất nhẹ
Nếu trót đi, em hãy gắng quay về
Tình mất vui khi đã vẹn câu thề
Ðời chỉ đẹp những khi còn dang dở
Thư viết đừng xong, thuyền trôi chớ đỗ
Cho nghìn sau... lơ lửng... với nghìn xưa...
Trước Hồ Dzếnh chừng trăm rưởi năm, ở phường Bích Câu, kinh đô Thăng Long, “có Trần công tử tên là Tú Uyên” cũng đứng chờ “em” mà mãi chẳng thấy em đâu:
“Trông mong đã trót giờ lâu
Ấp cây mãi thế ra màu cũng quê
Chán chiều thơ thẩn ra về,
Xem tình dở tỉnh dở mê nực cười!”(1)
Công tử ấp cây sợ ấp nữa sẽ hóa... quê một cây, nên đành thôi, chân bước mà óc dở tin chắc có chuyện gì, dở ngờ đã bị em cho... leo cây!
Ghét leo cây như Trần Tú Uyên là bình thường, còn cầu “được” leo như Hồ Dzếnh thì từ “nghìn xưa” đến năm 1942 không thấy ai mà từ dạo ấy đến “nghìn sau” chắc lúc nào cũng hiếm...
Duyên ý
Ðừng buồn nhưng cũng đừng vui
Êm êm nắng nhẹ qua trời rộn mưa
Hỡi người, tôi nói gì chưa?
Tôi đương sắp nói, hay vừa nói ra?
Trời đừng cho búp lên hoa
Cho khi gần đến, tôi xa mãi nàng
Cho tôi thoáng cảm mùi nhang
Hình dung xa vắng cung đàn rồi thôi.
Chập chờn bướm nửa, hoa đôi
Tình nên chỉ mộng khi đời sẽ thơ
Ước gì bạn mãi là cô
Ðể duyên hai đứa bao giờ cũng tươi
Ðừng buồn nhưng cũng đừng vui
Êm êm nắng nhẹ qua trời rộn mưa...
Ðâu có phải hễ cứ thi sĩ thì “ngập ngừng” như Hồ Dzếnh nhỉ.(2)
Trông Xuân Diệu, Nguyễn Bính, Vũ Hoàng Chương xem: ai nấy đều hoặc “giục giã”(3) “búp lên hoa” cho thật sớm hoặc khóc tới khóc lui khóc đi khóc lại vì muốn quá mà búp không lên được hoa, chứ có ai đã thấy búp rồi mà lại cầu Trời lạ thế đâu!
Ờ, nhưng dù vội vàng dù không, dù được thấy hoa dù không, rút cuộc thi sĩ nào cũng ưa trầm trồ, ve vuốt nhất cái “buổi sơ đầu lưu luyến”, cái “thuở ân ái mong manh như nắng lụa”.(4)
Dù bao nhiêu “buổi”, thường chỉ riêng buổi ấy rồi mới “lên thơ”.
Lặng lẽ
Tôi không chọn nắng, cầu mưa
Nhớ người không cứ về trưa hay chiều
Tôi yêu vì nắng cây reo
Bướm bay vô cớ, gió vèo tự nhiên
Ðời tình: hoa thắm thêu duyên
Tóc mây vắt mộng, mắt huyền gợi mơ
Em là “người ấy” hay cô
Sầu chung duyên kiếp làm thơ, đủ rồi
Tôi tin người để tin tôi
Ðể tin tưởng mãi rằng đời dễ tin
Tôi vui lòng sống trong im
Hồn nương bóng gió, lời chim đến người
- Yêu là khó nói cho xuôi,
Bởi ai hiểu được sao trời lại xanh?
“Tôi” yêu hiền lành, khiêm tốn, dễ thương quá.
“Tôi” dễ thương, chứ không ngây thơ đâu nhé. Vì “để (…) để (…) rằng” thế, nghĩa là tôi biết đời vốn... khó tin.
Ðời có sao cũng chẳng sao, vì tôi yêu chỉ để “làm thơ, đủ rồi”!
Lỡ đò
Nhà em ở cách hai sông
Muốn qua bên ấy, phải vòng phía non
Lúa xanh sóng lúa reo cồn
Cây xanh dẫn lối, lối mòn cỏ tươi
Chân đi mắt ngoảnh trông trời
Khấn thầm: “Thượng đế phù tôi kịp đò
Cho tôi mang tấm tình thơ
Gởi người xa mấy lần đò ngắm trông
Sông xuân hẹn chở hết lòng
Đò xuân đem hết chờ mong tới bờ”
Em ơi, anh lỡ chuyến đò
Chuyến đò thứ nhất, chuyến đò đời anh
Sông xuân thao thiết màu xanh
Sông xanh xanh quá, lòng anh lại tàn...
“Sông xuân…”. Tra thử từ điển Hán Việt, thấy “thao thiết” có nghĩa “làm việc quá gắt gao, quá nóng nảy”. Thế thì cũng như bao nhiêu từ Hán Việt khác, thao thiết trong câu thơ Hồ Dzếnh là tiếng Tàu đã Việt hóa rồi, mang sắc thái riêng: sông xuân vẫn “lo” chảy nhưng không căng không sốt ruột...
“Chuyến đò thứ nhất” lỡ thì còn chuyến hai, chuyến ba..., sao đời mới lỡ có một chuyến mà “anh” đã bi quan thế, hả “anh”?
Mùa thu năm ngoái
Trời không nắng, cũng không mưa
Chỉ hiu hiu rét cho vừa nhớ nhung
Chiều buồn như mối sầu chung
Lòng im nghe thoảng tơ chùng chốn xa
Ðâu hình tàu chậm quên ga
Bâng khuâng, gió nhớ về qua lá dày
Tôi đi lại mãi chốn này
Sầu yêu nối nhịp với ngày tôi sang
Dưới chân, mỏi lối thu vàng
Tình xa lăm lắm, tôi càng muốn yêu.
Không nắng không mưa, không nóng không lạnh, không nồm không bấc, chỉ êm êm, dìu dịu, hiu hiu suốt ngày (và suốt đêm), cái thời tiết như thế mà không “nhớ nhung” thì thật phí quá!
Trời đã “sinh” thời tiết thích hợp; trời lại sinh “năm ngoái” với “chốn xa” cho “tình xa lăm lắm” về cả thời gian lẫn không gian, cho “tôi” tha hồ nhớ...
Thi sĩ say nhớ, rồi tưởng tàu cũng nhớ say như mình mà chạy “chậm quên ga”!
Hà Nội sang thu
Trời không nắng cũng không mưa
Chỉ hiu hiu gió cho vừa nhớ nhung...
Em còn nhớ đến quê không?
Bãi dâu vẫn đợi, dòng sông vẫn chờ
Bâng khuâng câu chuyện tình cờ
Không mong nên hẹn, không ngờ thành thân
Rất xa bỗng hóa rất gần
Dù chưa gặp mặt một lần, lạ chưa!
Sáng nay Hà Nội giao mùa
Hồ thu, tóc liễu, Tháp Rùa lung linh
Nước non đây nghĩa đây tình
Ðọc thơ, em có thấy mình trong Thơ? (Hà Nội 8-1980)
Hai câu đầu trong “Hà Nội sang thu” (1980) gần giống hệt hai câu đầu trong “Mùa thu năm ngoái” (1942). Thì thu Hà Nội có đổi mấy đâu, mà không dùng lại được đôi câu thơ thu Hà Nội?
Chẳng những thu vẫn thế, mà người làm thơ chắc cũng vẫn thế, vẫn hay nhớ nhớ nhung nhung...
“Em” về trong hồn Hồ Dzếnh lúc “Hà Nội giao mùa” năm 1980, em ấy có phải một em “tiền chiến”?
Bốn chục năm trời, trong khoảnh khắc như mới hôm qua...
Đợi thơ
Phút linh cầu mãi không về
Phân vân giấy trắng chưa nề mực đen
Khói trầm bén giấc mơ tiên
Bâng khuâng trăng giãi qua miền quạnh hiu
Tô Châu lớp lớp phù kiều
Trăng đêm Dương Tử, mây chiều Giang Nam
Rạc rời vó ngựa quá quan
Cờ treo ý cũ, mây dàn mộng xưa
Biển chiều vang tiếng nhân ngư
Non xanh thao thiết, trời thu rượi sầu...
Nhớ thương bạc nửa mái đầu
Lòng nương quán khách, nghe màu tà huân
Buồn Tư Mã, nhớ Chiêu Quân
Nét hoa thấp thoáng, ý thần đê mê
Phút linh cầu mãi không về
Phân vân giấy trắng chưa nề mực đen...
Dĩ nhiên “phút linh cầu mãi” đã về, nên nay ta mới có bài thơ này của Hồ Dzếnh để ngâm nga.
Nghĩ cũng lạ. Tên người tên đất ở đâu đâu, chữ nghĩa ở đâu đâu, thế mà lại “cảm”.
Nghĩ cũng không lạ. Vì tuy ở đâu đâu tới, nhưng đã “hóa” lâu rồi. Chẳng hạn, “thao thiết” Tàu “gắt gao, nóng nẩy” đã hóa thành “thao thiết” Việt bớt gắt, bớt nóng...
Thơ chỉ là từng cặp, từng cặp lục bát “rạc rời vó ngựa quá quan”, thế mà cứ lẩn quẩn trong hồn người đọc, chẳng “linh” mà được thế sao.
Chiều
Trên đường về nhớ đầy
Chiều chậm đưa chân ngày
Tiếng buồn vang trong mây...
Chim rừng quên cất cánh
Gió say tình ngây ngây
Có phải sầu vạn cổ
Chất trong hồn chiều nay?
Tôi là người lữ khách
Màu chiều khó làm khuây
Ngỡ lòng mình là rừng
Ngỡ hồn mình là mây
Nhớ nhà châm điếu thuốc
Khói huyền bay lên cây...
Chiều, tất nhiên là... nhớ!
Thạch Lam bảo bài thơ này của Hồ Dzếnh đầy chất nhạc. Dương Thiệu Tước sau đó đem phổ thành ca khúc.
Trong thơ có nhạc, trong nhạc có thơ, thơ thơ nhạc nhạc, tha hồ cho “sầu vạn cổ chất (đầy) trong hồn” người đọc, người nghe!
Rằm tháng giêng
Ngày xưa còn nhỏ, ngày xưa
Tôi đeo khánh bạc, lên chùa dâng nhang
Lòng vui quần áo xênh xang
Tay cầm hương, nến, đinh vàng mới mua
Chị tôi vào lễ trong chùa
Hai chàng trai trẻ khấn đùa hai bên:
“Lòng thành lễ vật đầu niên
Cầu cho tiểu được ngoài giêng đắt chồng!”
Chị tôi phụng phịu má hồng
Vùng vằng suýt nữa quên bồng cả tôi
Tam quan, ngoài mái chị ngồi
Chị nghe đoán thẻ, chị cười luôn luôn
Quẻ thần, thánh mách mà khôn:
Số nàng chồng đắt, mà con cũng nhiều
Chị tôi nay đã xế chiều
Chắc còn nhớ mãi những điều chị mơ
Hằng năm tôi đi lễ chùa
Chuông vàng, khánh bạc ngày xưa vẫn còn
Chỉ hơi thấy vắng trong hồn
Ít nhiều hương phấn khi còn ngây thơ
Chân đi, đếm tiếng chuông chùa
Tôi ngờ năm tháng thời xưa trở về...
Hồ Dzếnh lại về “Chân trời cũ”.(5) Cũ lắm, vì vào “ngày xưa còn nhỏ” ấy, “chị tôi vào lễ trong chùa” bị “trai trẻ” trêu, “vùng vằng suýt nữa quên bồng cả tôi”!
Thời gian chỉ một chiều, tất cả mọi người đều phải bước về phía tương lai.
Ða số thường bước hướng mặt về phía trước, bước tới tương lai.
Có một số ít lại thường bước hướng mặt về phía sau, tức bước lùi tới tương lai!
Trở lại
Trời trong đến nỗi không mây
Cây im đến nỗi bóng đầy mặt sân
Tôi về giữa xứ bâng khuâng
Nghe thơ lục bát reo vần nhớ xưa
Chạy dài lớp bí giàn dưa
Vẳng nghe dấu cũ, hồn mơ đường tàn
Mộng lòng xây giữa nhân gian:
Một gian nhà nhỏ, mấy giàn trầu không
Những người tôi vẽ chưa xong
Thi nhau trên bức bình phong méo đầu
Phẳng lì ngõ trước, ao sau
Ðêm đêm cá đớp trăng sầu, đêm đêm
Con người tôi gọi bằng Em
Nhớ tôi nhưng cũng thành duyên lâu rồi
Mộng tàn, nước chảy, mây trôi
Tôi lui hồn lại nhưng đời đã xa.
Hồ Dzếnh hình như đi chưa xa, thế mà trở lại “xứ bâng khuâng” cũng không tài nào được.
Thực ra có ai về đó được đâu. Người tha hồ “lui hồn lại”, nhưng đời không có số de, lúc nào cũng hùng hục “lăn trầm” tới mà thôi...(6)
Tưởng chuyện ngàn sau
Nằm đây, tưởng chuyện ngàn sau
Lung linh nến cháy hai đầu áo quan
Gió lìa cánh lá không vang
Tin ta vĩnh quyết trần gian hững hờ!
Bao nhiêu dáng ảnh tôn thờ
Xa nhau lâu quá bây giờ lạnh nhau
Người về gối rét, nằm đau
Nghe trên thước đất phai màu nhớ thương
Chiều nào mây vọng hồn chuông
Ngừng chân đôi kẻ trên đường mải mê
Nghe tin ta lỗi câu thề
Nghìn thu xa vắng, ra về trước ai
Ngậm ngùi nhớ trắng rừng mai
Cảm thương sông nước, ghi bài điếu tang!
Ngựa gầy bóng gió mênh mang
Cờ đen lối cũ, cây vàng nẻo xa...
Ta nằm trong ván trông ra
Tủi thân vì thấy người hoa vẫn cười!
Ta toan... giận dỗi xa đời
Chợt hay: khăn liệm quanh người vẫn thơm!
Nát thân, không nát nổi hồn
Lẩn trong cái chết vẫn còn cái đau!
Ðáy huyệt trông lên
Trần gian hững hờ
Thân nát hồn đau
Vô bến vô bờ...
Húp mấy thìa cháo lú cho quên, còn đi đầu thai mau mau, hồn hỡi hồn ơi!
Thu Tứ
Viết năm 2011
Sửa tháng 10-2019
_______________
(1) Trong Bích Câu kỳ ngộ.
(2) Hồ Dzếnh có bài thơ “Ngập ngừng”.
(3) Xuân Diệu có bài thơ “Giục giã”.
(4) Lời trong bài “Ngập ngừng”.
(5) Nhan đề tập văn xuôi nổi tiếng của Hồ Dzếnh.
(6) Trịnh Công Sơn có ca khúc tên “Vết lăn trầm”.
|
|