Bơ vơ đất khách mà nghe “âm nhạc quốc ca”, nghẹn ngào là phải. Hay nhỉ, vẫn cái “đám khói xanh cuồn cuộn từng vòng đặc” ấy, khi “người ta” ở trong xứ người ta thì nó chẳng vẽ nên được hình ảnh gì. Mới hay quê hương có khi chỉ đơn giản là... dúm thuốc lào. À, không, là “dúm cỏ tương tư” chứ. (Thu Tứ)

Nguyễn Tuân, “Cỏ tương tư”

Ấy thế mà cái sướng được hút thuốc lá sau những ngày đêm nhịn nhục như thế lại là chưa đáng kể. Tôi đã được hút thuốc lào kia! Giữa hôm Tết, ở nhà ông cụ Th., sau một tháng thèm thuồng, nhắc nhỏm tới nó.

Tôi rít hơi thuốc tưởng tụt được nõ điếu. Tiếng nước kêu lóc cóc, giòn giã trong điếu bát như tiếng âm nhạc quốc ca. Trông đám khói xanh cuồn cuộn từng vòng đặc, tôi thấy hình ảnh của cả một quê hương. Ðấy, chỉ một tị tẹo như thế ở đất khách đủ làm cho người ta nặng lòng quê hơn một bài quốc sử thì có lạ không? Trong lúc ngây ngất chỉ còn thiếu có nước đâm đầu vào ông đồ rau, - ví cái phòng khách sang trọng này là một cái bếp lửa -, giấc hương quan đã viếng tôi một cách thấm thía. Ông cụ Th. cười:

- Coi bộ đầu năm hút điếu thuốc lào thú lắm há!

Tôi nghẹn ngào không nói gì, nhìn ông già đó như cám ơn và đưa điếu bát cho Ðàm Quang Th.... Tôi ngâm rất khẽ:

“Nhớ ai như nhớ thuốc lào...”

Tôi ngâm đủ cho tôi nghe thôi.

Và tôi khâm phục cái người nào đã lấy chữ Hán đặt tên chữ cho thuốc lào là tương tư thảo. Cỏ tương tư!... Hay quá!

(Trích từ chương “Dúm cỏ tương tư” trong tập Một chuyến đi (1941). Nhan đề phần trích tạm đặt.)