“Ới bánh chưng xanh lòng”

Tản Ðà ngoài cái danh thi sĩ - tửu đồ, còn có cái tiếng thực khách cũng lừng lẫy “chửa dễ ai bằng” (cho đến khi trời sinh thêm “khách” Vũ Bằng).

Cứ hễ núi Tản sông Ðà “túi thơ đeo khắp ba kỳ” là “nước non đưa đón khắp hầu gần xa”, là người yêu thơ cả nước đua nhau chiêu đãi nhà thơ - nhà uống - nhà ăn hết mực linh đình.

“Ăn ngon nhớ đời”. Nhớ rồi ghi. Ghi bằng thơ. Bài lục bát “Thú ăn chơi” ghi chơi một số “thực phẩm” đã may mắn được chạm vào cái đệ nhất... lưỡi của nước Nam.(1)

*

Đọc thơ đặc sản với lòng trân trọng cả nhà thơ và đặc sản, thích thú đành, thi thoảng còn được giật mình:

“Sài Gòn nhớ vị cá tra”...

Ối, cá tra hồi cụ Nguyễn Khắc Hiếu vui bước bước vô “ghé bến Sài Gòn”(2) không biết đã nuôi theo cái cách độc đáo đó chưa? Nếu đã, người thực khách danh tiếng chẳng hay có biết? Nếu biết (thừa) mà vẫn vui vẻ thưởng thức, hồn ẩm thực của người quả là rộng rãi.

Tiếp tục ngâm nga.

“Thực hải vô biên”.(3) Cái “biển ăn” đã không bờ bến, bài thơ ăn của Tản Ðà lại không dắt học trò đi học... ăn cách đơn giản theo con đường cái quan, mà vào nam ra bắc vô trung lên non xuống biển vô cùng ngẫu hứng: vừa nếm vị cá tra Sài Gòn xong, đã vù ra Cửa Thuận gắp thử rau bí “hữu tình” của “ông quyền”, rồi lộn ngay trở vô Chợ Lớn không biết xực thứ hảo vị gì, rồi lại lộn trở ra Bắc lên rừng Yên Bái dự tiệc xòe của người Thổ, rồi lên luôn Lào Cai gần biên giới Tàu mà ăn cơm Tàu!

“Thú ăn chơi”, tất có cả chơi. Chơi “con ca”, chơi “cô đầu”:

“Con ca xứ Huế, cô đầu tỉnh Thanh”.

Chơi chán lại ăn:

“Mán Sừng có bánh chưng xanh”...

Ô hay, “Nêu cao, pháo đỏ…”, bánh chưng bao giờ chẳng xanh? Thơ thẩn ăn chơi tưng bừng, nhà thơ gieo vần tới đây bị đầy bụng mà đâm quấy quá thơ chăng?

Ðọc lời cước chú nghiêm túc của chính Tản Ðà, học ngay được “sàng khôn”: “Tôi (...) trong khi đi chơi thuộc vùng rừng Yên Bái, qua hạt Lao Kay ngủ ở nhà người Mán Sừng, nhân dịp Tết, chủ nhân mang bánh chưng làm bằng lúa non toàn nhiên là xanh mà thiệt ngon...”.

À, ra thế. Thứ bánh chưng được thi sĩ dùng “thi” để “ca” không phải “xanh vỏ trắng lòng” như thứ thường mà xanh “toàn nhiên” cả vỏ lẫn lòng, vỏ xanh lá dong lòng xanh cốm.

*

Ðọc thơ bánh chưng xanh lòng đã lâu lắm, rồi cách nay cũng đã lâu lâu, tháng chạp về Hà Nội đón Tết, sáng ngồi uống cà-phê với mấy bạn trẻ gần Ðại học Bách khoa. Quán đông khách. Trong tiếng nói cười rôm rả, bỗng đâu đó từ phía sau lưng lọt vào tai:

- Cậu lên chơi, tớ đãi cái bánh chưng xanh.

- Chuyện, bánh chưng mà lại chả xanh!

- Không, xanh cả trong cơ. Ngon lắm.

Nó đây! Xoay lại, vừa lúc cả cái đám thanh niên ấy lục tục đứng lên. Có những sáu cô gái, chẳng cô nào nom giống... “Mán”.

Ngần ngại. Nữ sinh viên chót đã ra khỏi cửa.

Ngẩn ngơ. “Lên”, mà đâu chứ.

*

Người Mán Sừng ở xã Nậm Mười, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái nay Tết có còn làm bánh chưng xanh không nhỉ? Đường sá bây giờ tốt gấp mười xưa, chả lẽ mình cứ để mình kém mãi người xưa…

Thu Tứ
Viết năm 2008



















___________
Những chỗ in nghiêng đều trích từ bài “Thú ăn chơi”.
(1) Tản Ðà định viết Tản Ðà thực phẩm, nhưng hình như rút cuộc sách mới chỉ có cái tên.
(2) Tên một ca khúc của Văn Phụng.
(3) Sửa đùa câu “Học hải vô biên”.